Bảy ngày lánh đạn vẽ tranh Bác Hồ

Một ngày của năm 1971, vừa nén lòng với nỗi buồn day dứt vì sự ra đi của Bác, khi nhiều gia đình ở Trà Vinh đã tự lập bàn thờ Bác trong ngôi nhà của mình, tôi xúc động đến bật khóc khi được Ban Tuyên huấn Tỉnh ủy Trà Vinh và Thị xã ủy Trà Vinh phân công vẽ chân dung Bác Hồ cho đền thờ Bác ở xã Long Đức đang được xây dựng. Tôi nguyện với lòng: “Mình phải vẽ chân dung Bác sao cho thật đẹp để Người sống mãi với ngôi đền, sống mãi trong lòng nhân dân Long Đức!”.

Ngồi vẽ tranh Bác trên… ngọn bần

Sau khi nhận nhiệm vụ, tôi gặp phải hai vấn đề khó khăn: một là tìm đâu ra tấm ảnh Bác Hồ để làm mẫu và hai là vật liệu để vẽ.

Trong ký ức tuổi thơ tôi, hình ảnh Bác đi đôi với bài ca Ai yêu Bác Hồ Chí Minh - bài ca mà lớp thiếu sinh quân của chúng tôi vẫn thường hát mừng bộ đội trong các buổi lễ khao quân mừng chiến thắng. Bác Hồ đứng uy nghiêm trên lễ đài, cặp mắt sáng quắc, râu tóc đen, đầy khí phách chiến đấu. Đó là bức ảnh tôi cần. Vì trong thời điểm này, toàn miền Nam, trong đó có Trà Vinh còn đang chiến đấu quyết liệt với kẻ địch, hình ảnh một vị lãnh tụ trong tư thế nghiêm trang, kiên nghị, đầy khí phách sẽ có tác dụng rất lớn trong việc động viên, cổ vũ toàn dân chiến đấu.

Hiểu những trăn trở của tôi, lúc bấy giờ anh Tư Kol, một người bạn công tác ở Ban Tuyên huấn Tỉnh ủy, mang đến cho tôi bức ảnh chân dung Bác khổ 4 x 6 cm mà anh cất rất kỹ từ những ngày đầu tập kết ra Bắc, lúc anh bước chân vào Trường Văn hóa dân tộc Hà Nội. Nhìn bức ảnh, tôi ôm chặt anh mà vô cùng biết ơn. Đây đúng là hình ảnh Bác Hồ mà tôi cần tìm.

Bức ảnh đã có, tôi lại băn khoăn chân dung Bác cần được vẽ bằng chất liệu gì? Chỉ có thể vẽ bằng sơn dầu mới đủ độ bền cùng năm tháng nhưng trong tay tôi chỉ có mực tàu, cọ vẽ và màu nước. Mật độ chiến tranh ác liệt, quân sự chính trị đã gay gắt, địch còn phong tỏa kinh tế để bình định, tiêu diệt cách mạng. Ngay cả viết bi, giấy mực học trò khi vào vùng giải phóng địch mà bị phát hiện thì đã đủ để bị ngồi tù, huống gì sơn dầu được coi là hàng quốc cấm. Vả lại, người dân nông thôn thời ấy chưa mấy ai từng thấy mặt hàng này để mà mua giúp tôi. May thay, tôi lần ra được người bạn học cũ, đang là cơ sở của anh Mười Nghĩa - Phó ban Binh vận tỉnh. Anh Mười đắn đo mãi, đến khi biết tôi được giao vẽ chân dung Bác Hồ, anh mới chịu chuyển thư, sơn, cọ cho tôi.

Khi nhận được sơn dầu, cọ màu, tôi vác ba lô xuống xã Long Đức. Anh Sáu Súng, Ủy viên Ban Tuyên huấn thị xã lúc đó, hướng dẫn tôi đến gặp các anh ở xã ủy là anh Tám Nhỏ - Phó Bí thư Thường trực và anh Sáu Tím - Bí thư xã đoàn. Căn cứ xã nằm ở ấp Kinh Lớn ven sông Láng Thé, cách ấp Vĩnh Hội, địa điểm xây dựng đền thờ Bác Hồ, một cánh đồng nhỏ. Anh em xã ủy niềm nở cất cho tôi một căn chòi lá ở sau miếng vườn của ông Út Bé là một cán bộ ngành giáo dục của xã. Anh em còn chu đáo dẫn tôi đến tận nơi hướng dẫn đâu là hầm bí mật, hầm tránh pháo, gạo, muối…

Tôi có một sự lựa chọn lý thú, giờ nhớ lại tôi vẫn còn xúc động. Tôi tự hỏi nếu giặc đánh vào đây, không biết mình phải cất giấu chân dung Bác như thế nào? Cất ở đâu cho vừa trang trọng vừa an toàn? Tuyệt nhiên tôi không thể đưa chân dung Bác xuống hầm bí mật được. Giấu đâu để khi rủi ro tôi hy sinh thì các đồng chí còn tìm được mà rước chân dung Bác về thờ. Thế là tôi chọn một ngọn bần trong lùm bần giữa doi đất cheo leo ngoài bờ sông Láng Thé, nửa kín nửa hở, rất lý tưởng để ngồi vẽ.

Họa sĩ  Phong Ba bên bức chân dung Bác Hồ mà ông vẽ.  Ảnh:  NGÔ TUYỀN

Tự đặt ra kỷ luật nghiêm để vẽ

Hôm sau, tôi bắt tay vào việc. Các đồng chí ở Xã ủy Long Đức cùng văn phòng xã lưu động theo các mũi tấn công địch và chỉ đạo xây dựng đền thờ nên tôi phải tự lo liệu việc ăn ở và làm việc của mình.

Tôi vẽ chân dung Bác thì chỉ vẽ được vào ban ngày. Tôi thức dậy thật sớm từ 4 giờ sáng, nấu ăn và chuẩn bị mọi thứ để khi trời vừa rõ mặt là bắt tay vào vẽ. Trưa tôi ăn cơm nguội, tiếp tục làm việc đến 5 giờ chiều. Tranh thủ trước khi trời tối, tôi xuống sông bắt cá về nấu bữa cơm. Và cứ tối đến là tôi đốt đèn dầu nghiền ngẫm chân dung Bác và đọc thật kỹ về cuộc đời hoạt động của Bác để hiểu rõ hơn về Bác cũng như định hình cho những đường nét vẽ tiếp theo.

Chiều ngày thứ hai, Út Bé hay tin tôi về khu vườn của anh để vẽ chân dung Bác. Anh vui mừng, chiều hôm đó anh tạt về ghé thăm tôi. Anh xách cho tôi con gà mái. Anh không cho tôi nấu cơm mà kéo tôi ra chòi đồng ăn cơm với gia đình anh chị. Bà con kéo đến nhà anh đông vui, mọi người thi nhau kể chuyện xây đền, chuyện đánh giặc giữ đền. Đa số là nữ thanh niên, phụ nữ, ông già, bà lão lo việc đắp đền, đào chiến hào, công sự, hầm chông bảo vệ khu đền để anh em thợ mộc, thợ hồ lo việc dựng đền… Bà con còn nói ai cũng gửi lời hỏi thăm chú họa sĩ, cả những người tôi chưa biết mặt. Nghe vậy tôi xúc động ứa nước mắt. Tuy chung cánh đồng, cùng đồng cam cộng khổ, cùng đội pháo chống càn nhưng xem ra mình ở căn cứ an toàn gấp trăm lần hơn, còn ở bên kia cánh đồng hàng trăm người đang bất chấp máu đổ, tranh thủ từng phút, từng giây để xây dựng đền thờ Bác.

Ngày thứ ba, tôi nhận được bức thư ngắn của anh Tư Tranh - Bí thư Thị xã ủy. Anh báo tin mừng: Đồng bào vùng giải phóng và ấp chiến lược, được bộ đội C67 và du kích yểm trợ đã chuyển toàn bộ tôn lợp xi măng ra vùng giải phóng an toàn. Nếu giặc không quá căng thẳng thì ngôi đền sẽ được hoàn thành trước hoạch định. Anh căn dặn tôi: “Chú cố gắng vẽ chân dung Bác thật đẹp, thật có thần để nhân dân rước Bác về Long Đức, về thị xã, về đền…!”.

Ngày thứ tư, thứ năm trở đi, các anh cử một đồng chí nữ đoàn viên về căn cứ lo việc nấu nướng và những công việc vặt vãnh giúp tôi. Sáng, chiều cô len lỏi ra đồng xách về đủ thứ thức ăn, trà bánh và cả trái cây nữa. Cô khoe: “Của bà con tặng anh đó! Bà con nhắn để chú họa sĩ họa ảnh Bác thật giống. Anh cứ lo vẽ đi, đừng đi mò cua, bắt cá nữa…!”.

Đến ngày thứ bảy, tôi hoàn thành nhiệm vụ Ban Tuyên huấn tỉnh và Thị xã ủy giao. Trước mặt tôi, bức chân dung Bác Hồ thật uy nghiêm, thật cương nghị nhưng cũng vô cùng đôn hậu hiện ra như cùng cháu con sẵn sàng vào trận đánh cuối cùng, giành lại nền độc lập, tự do cho Tổ quốc.

Ngày khánh thành đền thờ Bác Hồ, bộ đội, chiến sĩ, bà con Long Đức kéo về đông nghịt mà trật tự nghiêm trang, cờ băng rợp trời quanh khu đền. Chân dung Bác Hồ hôm đó trở thành biểu tượng trung tâm của buổi lễ để đồng bào chiến sĩ, cán bộ hướng về đó, chiêm ngưỡng, hạ quyết tâm chiến đấu.