16 năm vẫn chưa nộp hết lễ vật “bắt chồng”

Người đồng bào Ê Đê tại huyện miền núi Sông Hinh vẫn còn tồn tại luật tục “chuê nuê”, thường gọi là luật tục nối dây. Theo đó, “chuê” là nối, còn “nuê” là một từ dùng để gọi người vợ hoặc chồng được thay thế.

Theo luật tục, khi người vợ qua đời, người chồng muốn tái hôn buộc phải lấy một người con gái trong gia đình vợ, có thể là em gái vợ còn rất nhỏ tuổi hay thậm chí là người chị vợ già hơn mình rất nhiều, miễn là người đó chưa chồng. Nếu không còn người để thay thế thì người chồng về lại nhà mẹ đẻ với hai bàn tay trắng. Ngược lại, khi người chồng mất thì anh, em trai chưa vợ được cho nối dây để giữ của cải trong gia đình.

Câu chuyện về bi kịch của gia đình chị Hờ Riu ở làng Ly là một minh chứng đau lòng bậc nhất. Nguồn cơn câu chuyện xảy ra vào năm 1994, khi đó mẹ Hờ Riu trong một lần vượt cạn đã không may qua đời, để lại 6 đứa con mồ côi.

“Rầm sàn gãy thì phải thay, giát sàn nát thì phải thế”, luật tục đã vậy nên cha Hờ Riu phải cưới một người con gái khác trong gia đình nhà vợ. Ngặt nỗi, phía nhà vợ không có người để “nối dây”. Thế là cha Hờ Riu phải đi khỏi nhà để lấy người con gái khác, bỏ lại 6 đứa con nheo nhóc. Hờ Riu lúc này mới 13 tuổi đã phải chăm sóc 5 đứa em, em trai út mới 1 tháng tuổi còn đỏ hỏn.

Mẹ mất, cha vì theo luật tục của làng nên phải bỏ rơi con, từ ngày ấy 6 chị em Hờ Riu phải nương tựa vào nhau sống trong sự cưu mang của ông bà ngoại. Hờ Riu là chị cả nên ngày ngày phải lên nương làm lụng nuôi các em.

Chẳng bao lâu sau đó, ông bà cũng mất, chị em Hờ Riu dắt nhau về ngôi nhà cũ mẹ để lại tự chăm lo cho nhau. Chị cả cùng với hai đứa em lớn đi làm thuê làm mướn kiếm tiền đổi gạo nuôi 3 em nhỏ. Cơ cực quanh năm nhưng Hờ Riu vẫn phải nhìn đàn em bữa đói bữa no. Nhiều lúc cả 6 chị em phải đi từng nhà xin cơm ăn qua bữa.

Dù sống trong cảnh đói khát, lạc lõng giữa buôn làng nhưng chị em Hờ Riu may mắn trụ qua được những tháng ngày bất hạnh nhất cuộc đời. Chị Hờ Riu cho biết: “Lúc cha bỏ đi, chị em mình được ông bà ngoại đùm bọc nhưng ông bà cũng khổ lắm, cái ăn cái mặc thiếu trước hụt sau. Từ ngày ông bà mất, chị em mình có lúc tưởng chừng như gục ngã. Có lần nửa đêm, đứa em nhỏ sốt cao nhưng chẳng biết làm sao, may nhờ có bà con buôn làng thương tình giúp đỡ nên cũng qua khỏi. Dù vậy, cái nghèo vẫn cứ đeo bám, bữa đói bữa no”.

Con gái Ê Đê đến tuổi thì phải đi “bắt chồng”, điều hiển nhiên này đối với Hờ Riu lại là khởi đầu của một kiếp sống lầm lũi. Bởi người Ê Đê quan niệm phụ nữ muốn “bắt chồng” về lao động cho mình thì phải trả lễ vật cho nhà trai. Trong khi Hờ Riu nghèo xơ nghèo xác thì lễ vật nhà trai đưa ra là 3 con bò (1 con để giết đãi dân làng, 2 con còn lại làm lễ vật cho nhà trai), 2 vòng đeo bằng đồng, bộ quần áo truyền thống, 30 bình rượu cần cùng số tiền 20 triệu đồng. Lệ làng đã vậy, Hờ Riu chẳng dám trả treo mà chỉ tủi cho phận mình rách nát.

Điều kiện đưa ra quá lớn nhưng bù lại chàng trai thật bụng thương yêu chị. Hai người khuyên nhau về chung sống, rồi hai vợ chồng làm lụng kiếm đủ lễ vật nộp cho cha mẹ chồng. Năm 1999, Hờ Riu “bắt chồng” và bắt đầu rơi vào một bi kịch khác chỉ 5 năm sau ngày mẹ mất, cha bỏ rơi. Vì quá nghèo, ngày “bắt chồng” Hờ Riu chỉ có 1 con bò thịt đãi làng và bộ quần áo cho chồng. Bắt được chồng, Hờ Riu cùng với nỗi lo nuôi nấng các em nhỏ còn phải gánh trên mình món nợ khổng lồ, đó chính là số lễ vật trước sau gì cũng phải nộp.

Nhà chỉ có mảnh rẫy ngày trước mẹ để lại, vợ chồng Hờ Riu chẳng thể lo đủ cho 7 miệng ăn. Mỗi mùa thu hoạch sắn cao lắm được vài triệu nhưng chẳng đủ trả số tiền gia đình vay mượn trước đó. Từ ngày lấy vợ, anh Y Cu (SN 1978, chồng Hờ Riu) phải sống trong cảnh “giật gấu vá vai” nhưng chẳng đổi dạ thay lòng.

Anh chăm chỉ làm thuê làm mướn kiếm tiền về nuôi đàn em vợ, chắt bóp giúp vợ trả lễ vật cho mẹ chồng. Hai vợ chồng cứ nghĩ còn sức đi rẫy thì không lo không trả hết lễ vật. Thế nhưng cái đói cái nghèo cứ bám riết khi sau đó những đứa con lần lượt chào đời. Đầu năm cưới thì chưa qua năm chị Hờ Riu đã sinh con trai đầu lòng. Đến năm 2006, chị đã sinh đứa con gái thứ 4, cuộc sống càng thêm đói kém. Vừa phải nuôi các em vừa chăm lo cho 4 đứa con nên 16 năm qua món nợ “khổng lồ” kia vợ chồng chị Hờ Riu vẫn chưa trả xong. Ngay bản thân chị Hờ Riu cũng không biết đến khi nào mình mới có thể trả hết món nợ này.

“Mình bắt chồng về nhà mình phát rẫy cày cuốc thì phải có lễ vật bù lại cho nhà chồng. Mình sinh ra thì luật tục đã có như thế rồi, con gái trong làng muốn bắt chồng đều phải tự nguyện tuân theo. Chỉ tại nhà mình nghèo quá nên mới có chuyện chồng làm cho mình bao năm mà mình vẫn chưa trả đủ lễ vật. Cũng may là nhà chồng thương tình nên cho vợ chồng mình được trả lễ vật dần dần. Bây giờ mình còn nợ 15 triệu nữa nhưng không biết đến cuối đời có trả hết được không”, chị Hờ Riu tâm sự.

Vợ chồng chị Hờ Riu quá nghèo, không lo nổi cho các em, 5 người em sau này cũng chẳng thể khá được hơn là mấy. Hiện tại còn 2 người em út vẫn đang sống cùng chị cả, 3 người em lớn nay đã có gia đình nhưng hoàn cảnh cũng chẳng khá hơn. Chị Hờ Điu (SN 1983, em gái Hờ Riu) cùng chồng sinh sống gần 10 năm nay nhưng vẫn chưa chính thức cưới hỏi vì không lo nổi lễ vật.

Hai vợ chồng Hờ Điu sống tạm trong căn chòi rách nát cạnh nhà chị gái. Nếu một ngày người đàn ông không muốn sống nữa thì sẽ bỏ đi đến với người phụ nữ khác, Hờ Điu phải một mình nuôi con. Biết là vậy nhưng Hờ Điu cũng đành chấp nhận sống bởi nếu “bắt chồng” được rồi thì gánh nặng lễ vật còn nặng nề hơn chị ngày trước.

Luật tục “chuê nuê” chẳng những làm khổ Hờ Riu, Hờ Điu và các em mà còn khiến con cái của họ rơi vào bất hạnh. Những đứa trẻ lớn lên trong đói nghèo lại chẳng được học hành. Thấy con không thèm đến trường, chị Hờ Riu cũng chẳng biết khuyên nhủ ra sao. Trẻ con trong làng từ khi sinh ra được mẹ địu lên nương, lớn lên như cây trên rừng, như cá dưới suối chứ mấy ai học hành đến chốn.

Một ngày của gia đình chị Hờ Riu bắt đầu từ sáng sớm đến khi mặt trời khuất dưới núi. Chiều buông trên cao nguyên, trong ánh nắng vàng vọt, bóng chị Hờ Riu siêu vẹo mệt nhọc. Trên con đường đầy sỏi đá dẫn vào làng, chị Hờ Riu gùi bó củi nặng trĩu trên lưng, theo sau là đàn con nheo nhóc.

Nói về những luật tục đang tồn tại ở địa phương, ông Y Thanh, Chủ tịch UBND xã Ea Trol, cho biết: “Luật tục chuê nuê bây giờ vẫn còn, nó quy định, khi người vợ mất, người chồng không còn nhất thiết phải lấy một người trong gia đình vợ mà hai bên có thể thỏa thuận để lấy người bên ngoài. Trường hợp mẹ chị Hờ Riu, vì gia đình nhà gái không có người để nối dây nên 6 đứa con chịu bất hạnh. Sau này lớn lên, chị Hờ Riu lại chịu khổ vì luật tục hôn nhân. Hai luật tục này có từ đời cha ông và dân làng đều tự nguyện thỏa thuận thực hiện, chính quyền rất khó can thiệp. Hy vọng với nhận thức người dân mỗi ngày một nâng cao, hủ tục này sẽ được đẩy lùi và xóa bỏ”.